روز بیست و چهارم ذی الحجّه؛ روز مباهله پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) با مسیحیان نجران می باشد که در نزد مسلمانان، اهمیت خاصّی دارد، زیرا گواه حقانیت دین مبین اسلام و دعوت حضرت خاتم الانبیاء؛ محمد مصطفی (ص)، و عظمت شأن اهل بیت مکرّم ایشان (ع) است.
** معنای لغوی و اصطلاحی مباهله :
مباهله در اصل از « بَهل » به معنی رها کردن و برداشتن قید و بند از چیزی است. اما مباهله به معنای لعنت کردن یکدیگر و نفرین کردن است. ( بدین صورت که در یک جا جمع شوند و به درگاه خدا تضرّع کنند و از او بخواهند که دروغ گو را رسوا سازد و مجازات کند. )
** شرح واقعه مباهله :
بخش با صفای نجران، با هفتاد دهکده تابع خود، در نقطه مرزی حجاز و یمن قرار گرفته است. در آغاز طلوع اسلام، این نقطه، تنها نقطه مسیحی نشین حجاز بود که مردم آن به عللی از بت پرستی دست کشیده و به آیین مسیح (ع) گرویده بودند.
پیامبر اکرم، حضرت محمد مصطفی (ص)، برای گزاردن رسالت خویش و ابلاغ پیام الهی، به بسیاری از ممالک و کشورها نامه نوشت یا نماینده فرستاد تا ندای حق پرستی و یکتاپرستی را به گوش جهانیان برساند. لذا به موازات همین مکاتبه با سران دول و مراکز مذهبی جهان ، نامه ای هم در سال دهم هجری، به « ابوحارثه »؛ اسقف نجران، نوشت و طی آن نامه، ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت فرمود.
فرازی از نامه پیامبر (ص) به اسقف نجران چنین بود: « به نام خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب. [ این نامه ای است ] از محمد؛ پیامبر خدا، به اسقف نجران. خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب را حمد و ستایش می کنم و شما را از پرستش بندگان به پرستش خدا فرا می خوانم. شما را دعوت می کنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند درآیید و اگر دعوت مرا نپذیرفتید باید به حکومت اسلامی مالیات (جزیه) بپردازید [ تا در برابر این مبلغ، از جان و مال شما دفاع کند ] و در غیر این صورت به شما اعلام خطر می شود. »
نمایندگان حضرت خاتم الانبیاء (ص) که حامل نامه دعوت به اسلام از جانب آن حضرت (ص) بودند، وارد نجران شده و نامه را به اسقف نجران دادند. او نامه را با دقت خواند و برای تصمیم نیز شورایی از شخصیتهای بارز مذهبی و غیر مذهبی تشکیل داد و با آنان به مشورت پرداخت. یکی از آنان که به عقل و درایت مشهور بود گفت: « ما بارها از پیشوایان خود شنیده ایم که روزی منصب نبوت از نسل اسحاق به فرزندان اسماعیل انتقال خواهد یافت و هیچ بعید نیست که محمد ـ که از اولاد اسماعیل است ـ همان پیامبر موعود باشد. » بنابراین شورا نظر داد که گروهی به عنوان هیئت نمایندگی نجران به مدینه بروند تا از نزدیک با محمد (ص) دیدار، و دلایل نبوت او را بررسی کنند.
بدین ترتیب، ?? تن از ارزنده ترین و داناترین مردم نجران انتخاب گردیدند، که در رأس آنان سه تن از پیشوایان مذهبی قرار داشت:
?- « ابوحارثة بن علقمه » اسقف اعظم نجران که نماینده رسمی کلیساهای روم در حجاز بود.
?- « عبدالمسیح » رئیس هیئت نمایندگی که به عقل، تدبیر و کاردانی شهرت داشت.
?- « اَیهَم » که فردی کهنسال و یکی از شخصیتهای محترم ملت نجران به شمار می رفت.
پیامبر اکرم (ص) در مذاکره ای که با هیئت نجرانی در مدینه به انجام رسانید، آنان را به پرستش خدای واحد دعوت و سپس آیاتی چند از قرآن برای آنان تلاوت فرمود. امّا آنان بر ادعای خود اصرار داشتند و گفتند: اگر منظور از اسلام، ایمان به خدای یگانه جهان است، ما قبلاً به او ایمان آورده و به احکام وی عمل می نمائیم.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: اسلام علائمی دارد و برخی از اعمال شما، حاکی است که به اسلام واقعی نگرویده اید. چگونه می گوئید که خدای یگانه را پرستش می کنید، حال آنکه شما صلیب را می پرستید، از خوردن گوشت خوک پرهیز نمی کنید و برای خدا فرزند قائلید؟
نمایندگان نجران هم گفتند: ما او ( مسیح ) را خدا می دانیم، زیرا او مردگان را زنده کرد، بیماران را شفا بخشید، و از گِل، پرنده ای ساخت و آن را به پرواز درآورد، و تمام این اعمال حاکی است که او خدا است.
آنها ( نمایندگان نجران ) دلیل الوهیت مسیح را، تولد عیسی (ع) بدون واسطه پدر می دانستند. در این هنگام فرشته وحی نازل شد و این سخن خدا را بر قلب پیامبر جاری ساخت: « به درستی که مَثَل عیسی نزد خداوند، مانند آدم است که خدا او را از خاک آفرید. ( آیه ?? سوره مبارکه آل عمران ) »
به هر صورت، نمایندگان نجران گفتند که گفت و گوهای شما، ما را قانع نمی کند. راه این است که در وقت معینی با یکدیگر مباهله نموده، و بر دروغگو نفرین بفرستیم، و از خدا بخواهیم دروغگو را هلاک و نابود کند.
در این هنگام، جبرئیل نازل گردید، آیه مباهله ( آیه ?? سوره مبارکه آل عمران ) را آورد و پیامبر (ص) را مأمور ساخت تا با کسانی که با او مجادله می کنند و حق را نمی پذیرند، به مباهله برخیزد، تا حقیقت آشکار و دروغ گو رسوا شود:
« فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَ أَبْنَاءکُمْ وَ نِسَاءنَا وَ نِسَاءکُمْ وَ أَنفُسَنَا و أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ »
« هرگاه بعد از دانشی که به تو رسیده، کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو؛ بیایید فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان، و ما، خویشان نزدیک و شما، خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم؛ سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم. »
البته خداوند متعال، پیش از نازل کردن آیه مباهله، در آیاتی چند به چگونگی تولد عیسی (ع) می پردازد و مسیحیان را با منطق عقل و استدلال روبرو می کند و از آنان می خواهد که عاقلانه به موضوع بنگرند. بنابراین پیامبر اسلام (ص)، در ابتدا سعی کرد با دلایل روشن و قاطع آنان را آگاه کند، اما چون استدلال موجب تنبّه آنان نشد و با لجاجت و ستیز آنان مواجه گشت، به امر الهی به مباهله ـ به عنوان؛ آخرین حربه ـ پرداخت.
بنابراین، طرفین به فیصله دادن مسئله از طریق مباهله آماده شدند و قرار بر این شد که، فردای آن روز برای اثبات حقانیت خود ، مباهله نمایند.
در روایات اسلامی آمده است که چون موضوع مباهله مطرح شد، نمایندگان مسیحی نجران از پیامبر اسلام (ص) مهلت خواستند تا در این کار بیندیشند و با بزرگان خود به شور بپردازند. نتیجه مشاوره آنان که از ملاحظه ای روان شناسانه سرچشمه می گرفت، این بود که به افراد خود دستور دادند اگر مشاهده کردید؛ حضرت محمد (ص) با افسران و سربازان خود به مباهله آمد، و شکوه مادی و قدرت ظاهری خود را به نمایش گذاشت، با او مباهله کنید و نترسید؛ زیرا در آن صورت حقیقتی در کار او نیست که متوسل به جار و جنجال شده است ولی اگر با نفرات بسیار محدودی از نزدیکان و فرزندان خردسالش به میعادگاه آمد، بدانید که او پیامبر خداست و از مباهله با او بپرهیزید که خطرناک است.
وقت مباهله فرا رسید. طبق توافق قبلی، پیامبر اکرم (ص) و نمایندگان نجران، برای مباهله به محل قرار ( در نقطه ای خارج از شهر مدینه، و در دامنه صحرا ) رفتند.
پیامبر اسلام (ص) از میان مسلمانان و بستگان خود، فقط چهار نفر را برگزید که در این حادثه تاریخی شرکت نمایند. این چهار تن، جز علی بن ابی طالب (ع)، فاطمه؛ دختر پیامبر (س) و حسن (ع) و حسین (ع) نبودند، زیرا در میان تمام مسلمانان، نفوسی پاک تر، و ایمانی استوارتر از ایمان این چهار تن، وجود نداشت.
ناگاه نمایندگان نجران دیدند که چهره نورانی پیامبر اکرم (ص) با چهار تن دیگر نمایان گردید. پیامبر (ص)، فرزندش حسین (ع) را در آغوش دارد، دست حسن (ع) را در دست گرفته و علی (ع) و زهرا (س) همراه اویند و به آنها سفارش می کند هرگاه من دعا کردم، شما آمین بگویید.
مسیحیان، هنگامی که این صحنه را مشاهد کردند، سخت به وحشت افتادند و از این که حضرت خاتم الانبیاء (ص)، عزیزترین و نزدیک ترین کسانِ خود را به میدان مباهله آورده بود، دریافتند که او نسبت به ادعای خود ایمان راسخ دارد؛ زیرا در غیر این صورت، عزیزان خود را در معرض خطر آسمانی و الهی قرار نمی داد.
ابوحارثه؛ اسقف نجران گفت: « اگر محمد (ص) بر حق نمی بود، چنین بر مباهله جرأت نمی کرد. اگر با ما مباهله کند، پیش از آن که سال بر ما بگذرد یک نصرانی بر روی زمین باقی نخواهد ماند. » و به روایت دیگر، گفت: « من چهره هایی را می بینم که هر گاه دست به دعا بلند کنند و از خدا درخواست کنند که بزرگترین کوه ها را از جای بکند، فوراً کنده می شود. هرگز صحیح نیست ما با این افراد با فضیلت، مباهله نمائیم، زیرا بعید نیست که همه ما نابود شویم و ممکن است دامنه عذاب گسترش پیدا کند، همه مسیحیان جهان را بگیرد و در روی زمین، حتی یک مسیحی ( نصرانی ) باقی نخواهد ماند. »
بنابراین از اقدام به مباهله خودداری کردند و حاضر به مصالحه شدند.
ابوحارثه، بزرگ گروه، به خدمت حضرت محمد مصطفی (ص) آمد و گفت: « ای ابوالقاسم (ص)! از مباهله با ما درگذر و با ما مصالحه کن بر چیزی که قدرت بر ادای آن داشته باشیم. »، پس حضرت (ص) با ایشان مصالحه نمود که هرسال، مبلغی ( دو هزار حُلّه ) به عنوان « جزیه » ( مالیات سالانه ) بپردازند که قیمت هر حلّه، چهل درهم باشد، و اگر هم جنگی روی دهد، سی زره و سی نیزه و سی اسب به عاریه بدهند، و در برابر آن، حکومت اسلامی از جان و مال آنان دفاع کند و از مزایای حکومت اسلامی برخوردار گردند.
سپس پیامبر اکرم (ص) فرمود: « عذاب، سایه شوم خود را بر سر نمایندگان مردم نجران گسترده بود و اگر از درِ ملاعنه و مباهله وارد می شدند، صورت انسانی خود را از دست داده، در آتشی که در بیابان برافروخته می شد، می سوختند و دامنه عذاب به سرزمین نجران نیز کشیده می شد. »
** نزول آیه تطهیر در روز مباهله :
روزی که پیامبر خدا (ص) قصد مباهله کرد، قبل از آن عبا بر دوش مبارک انداخت و حضرت امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین (ع) را در زیر عبای مبارک جمع کرد و فرمود: « پروردگارا ! هر پیغمبری را اهل بیتی بوده است که مخصوص ترینِ خلق به او بوده اند. خداوندا ! اینها اهل بیت منند. پس شک و گناه را از ایشان برطرف، و ایشان را پاکِ پاک کن. » در این هنگام، جبرئیل نازل شد و آیه تطهیر را در شأن ایشان فرود آورد: « همانا خداوند اراده فرمود از شما اهل بیت پلیدی را برطرف فرماید و شما را پاکِ پاک کند. »
در این روز، حضرت امیرالمؤمنین امام علی ابن ابیطالب (ع) نیز در حال رکوع، انگشترى خود را به سائل داد و آیه شریفه « اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ ... » ( آیه ?? سوره مبارکه مائده ) در شأن آن حضرت (ع) نازل گردید.
** اعمال روز مباهله :
اوّل: غسل
دوّم: روزه
سوّم: دو رکعت نماز که مانند نماز روز عید غدیر است. ( در هر رکعت، یک مرتبه حمد و ده مرتبه توحید، ده مرتبه آیة الکرسى و ده مرتبه سوره قدر خوانده مى شود و بهتر است؛ پیش از اذان ظهر خوانده شود. ) روایت شده است؛ بعد از نماز، هفتاد مرتبه استغفار کند.
چهارم: خواندن دعای مباهله ( که شبیه دعای سحر ماه رمضان می باشد. )
هم چنین در این روز، زیارت حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) و خواندن زیارت جامعه، و تصدّق و احسان به فقرا و محرومان هم سفارش شده است.
*****
** فرازی از دعای شریف روز مباهله ( روایت شده از حضرت امام جعفرصادق (ع) ) :
... اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
... خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد
وَ احْفَظْنى مِنْ کُلِّ مُصیبَةٍ وَ مِنْ کُلِّ بَلِیَّةٍ وَ مِنْ کُلِّ عُقُوبَةٍ
و محافظت کن مرا از هر پیش آمد ناگوار و از هر گرفتارى و از هر شکنجه
وَ مِنْ کُلِّ فِتْنَةٍ وَ مِنْ کُلِّ بَلاَّءٍ وَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ کُلِّ مَکْرُوهٍ وَ مِنْ کُلِّ
و از هر فتنه و از هر بلاء و از هر بدى و از هر ناراحتى و از هر مصیبت و از هر
مُصیبَةٍ وَ مِنْ کُلِّ افَةٍ نَزَلَتْ اَوْ تَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ اِلَى الاْرْضِ فى هذِهِ
آفتى که نازل شده یا بعد از این از آسمان بزمین نازل شود در این
السّاعَةِ وَ فى هذِهِ اللّیْلَةِ وَ فى هذَا الْیَومِ وَ فى هذَا الشَّهْرِ وَ فى هذِهِ السَّنَةِ
ساعت و در این شب و در این روز و در این ماه و در این سال
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لى مِنْ کُلِّ سُرُورٍ
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد و نصیبم کن از هر شادى
وَ مِنْ کُلِّ بَهْجَةٍ وَ مِنْ کُلِّ اسْتِقامَةٍ وَ مِنْ کُلِّ فَرَجٍ وَ مِنْ کُلِّ عافِیَةٍ وَ مِنْ
و از هر خوشحالى و از هر پایدارى و از هر گشایشى و از هر تندرستى و از
کُلِّ سَلامَةٍ وَ مِنْ کُلِّ کَرامَةٍ وَ مِنْ کُلِّ رِزْقٍ واسِعٍ حَلالٍ طَیِّبٍ وَ مِنْ
هر سلامتى و از هر کرامت و از هر روزى فراخ حلال پاکى و از
کُلِّ نِعْمَةٍ وِ مَنْ کُلِّ سَعَةٍ نَزَلَتْ اَوْ تَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ اِلَى الاْرْضِ فى هذِهِ السّاعَةِ
هر نعمتى و از هر وسعتى که نازل شده یا بعد از این نازل شود از آسمان به زمین در این ساعت
وَ فى هذِهِ اللّیْلَةِ وَ فى هذَا الْیَوْمِ وَ فى هذَا الشَّهْرِ وَ فى هذِهِ السَّنَةِ ...
و در این شب و در این روز و در این ماه و در این سال ...
******
ضمناً روز بیست و پنجم ماه ذی الحجه، نیز روز شریفی است و روزی است که سوره مبارکه « هَل اَتی » ( انسان / دهر ) در حقّ اهل بیت رسول مکرم اسلام (ص)، به جهت آنکه سه روز، روزه گرفتند و افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند و به آب افطار فرمودند، نازل شده است.
******
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجَنا بِهِمْ
