تاریخ سیاسی عراق پس از سقوط صدام حسین (از 2020 تا 2003) نوشته مرتضی اکبری در 1399 خورشیدی توسط انتشارات هاوار در 317 صفحه به چاپ رسید. مولف در این کتاب با وجود کمبود منابع توانسته کتابی جامع در خصوص فراز و فرود مردم عراق در این بازه زمانی را به رشته تحریر درآورد.

   به گزارش روابط عمومی، از 9 آوریل 2003 میلادی به بعد دوره جدیدی در تاریخ عراق شروع شده، که شاید این دوره را عصر رهایی مردم عراق از حاکمیت کودتاها و دیکتاتوری‌ها دانست. در این دوره گرچه هنوز ثبات کامل سیاسی در عراق حکمفرما نشده است اما حاصل آن آزادی مردم عراق از حاکمیت حزب بعث است که تجربه دموکراسی را به دنبال دارد. این بخشی از سخنان مرتضی اکبری پژوهشگر تاریخ عراق است که در مقدمه کتاب خود با عنوان تاریخ سیاسی عراق پس از سقوط صدام حسین بدان اشاره کرده است.

باید اذعان داشت که عراق از جمله کشورهایی بود که پس از جنگ جهانی اول (1914 تا 1918 میلادی) از تجزیه امپراتوری عثمانی پا به حیات سیاسی گذاشت. این کشور از اتحاد ایالت های موصل، بغداد و بصره تشکیل شد و از 1920 تا 1932 تحت قیمومیت انگلیس بود تا این‌که با اعتراض علما و تلاش سیاستمداران عراقی در 1932 استقلال کامل یافت. سپس کودتای نظامی در 1958 میلادی علیه نظام سلطنتی انجام گرفت و به برقراری نظام جمهوری منجر شد. از 1958 تا قدرت‌یابی حزب بعث در 1968، تاریخ عراق شاهد کودتاهای نظامی متعددی است که گاهی با فاصله بسیار کوتاه از هم دیگر انجام می‌گرفت و موجب رعب و وحشت در میان مردم و باعث قتل‌عام مخالفان می‌شد. [1] تا اینکه به دلیل عدم همکاری صدام حسین  با آمریکا و کارشناسان سازمان ملل در خصوص سلاح های کشتارجمعی و حضور القاعده در عراق، جبهه ائتلاف با فرماندهی آمریکا در 20 مارس 2003 میلادی به عراق حمله کردند. به دنبال این حمله به حاکمیت حزب بعث عراق پایان داده شد. از 2003 تا 2006 عراق توسط نمایندگان آمریکا در عراق اداره می شد و از سال 2004 تا 2006 شورای حکومتی موقت، کشور عراق را اداره می کرد.  مرتضی اکبری بر این باور است که باوجود دولت هایی که در عراق روی کار آمده اند، اما هنوز آرامش و ثبات سیاسی کامل در این کشور برقرار نشده ا ست. انفجارهای مختلف به ویژه پس از سقوط صدام حسین، دخالت بیگانگان در عراق، درگیری های داخلی، ظهور داعش، بیکاری، نارضایتی عمومی مردم از اوضاع اقتصادی و ناآرامی های اواخر 2019 میلادی از جمله مشکلات عراق بود، که در عدم ثبات سیاسی این کشور نقش داشته‌اند.

معرفی کتاب

تاریخ سیاسی عراق پس از سقوط صدام حسین (از 2033 تا 2020) مشتمل بر پنج فصل است. مولف در فصل نخست به موضوعاتی همچون خلع سلاح عراق و اطلاعات پیش از جنگ، تمهیدات جنگ علیه عراق، جبهه ائتلاف به عراق، اعدام صدام حسین، عراق پس از حمله جبهه ائتلاف، حکومت ائتلاف موقت و گروه بازرسان عراق و لوئیس پل برمر حاکم غیرنظامی عراق می‌پردازد.

فصل دوم این اثر با عنوان عراق در عصر شورای حکومت انتقالی، مباحثی چون اسامی و سوابق اعضای شورای انتقالی عراق، گروه‌های اصلی مسلح در عراق از 2003 تا 2011، محمد بحرالعلوم، اولین شورای حکومتی عراق، ابراهیم جعفری رییس شورای حکومتی و دولت انتقالی، احمد چلبی رییس شورای حکومتی، ایاد علاوی رییس دولت موقت، دولت موقت عراق، سید عبدالعزیز حکیم رییس دولت انتقالی و دیگر روسای شورای حکومتی را مورد بررسی قرار می‌دهد. از دیگر مباحث مهم این فصل می‌توان به گسترش شورش‌های عراق در2004 میلادی و عراق در 2005 میلادی اشاره کرد.

عراق در عصر دولت قانون (از 20 مه 2006 تا اوت 2014) عنوان فصل سوم این اثر است که در آن مباحث بااهمیتی چون عراق در 2006، 2007، 2008، 2009 و 2010 را بررسی کرده است از دیگر عناوین این فصل می‌توان به تخریب حرم عسکریین، روز نگار وقایع، واقعیت کلیدی اشغال عراق و عراق پس از جنگ اشاره کرد.

فصل چهارم این کتاب با عنوان عراق در عصر بحران داعش(از اوت 2014 تا اکتبر 2018) نامگذاری شده است. مولف در این فصل که یکی از مهم‌ترین فصل های کتاب هم به شمار می‌رود به مباحث مهمی همچون حکومت اسلامی عراق و شام با نام اختصاری داعش، عملیات داعش برای حمله به میادین نفتی دیاله، اقدامات داعش در شمال عراق، حشد شعبی، عراق 2015، از ائتلاف آمریکایی تا پایان ناخوش داعش، عراق در 2016، مهم ترین وقایع عراق در 2017 و انتخابات های این کشور و به مباحثی پیرامون برخی از روسای جمهور این کشور می‌پردازد.

آخرین فصل از این کتاب عراق در عصر اعتراضات نام دارد. مولف در این فصل دوره نخست وزیری عادل عبدالمهدی، اعتراضات در عراق؛ زمینه ها و پیامدهای آن در 2019، دلایل داخلی اعتراضات در عراق، نقش بازیگران خارجی در این اعتراضات را مورد کاوش قرار داده است. از دیگر مهم‌ترین مطالب این فصل می‌توان به روابط ایران و عراق در 2019، تحولات عراق در این سال، کابینه مصطفی الکاظمی و وزرای این دولت و رویدادهای مهم عراق در 2020 را می‌توان نام برد.

نکات مثبت و اهمیت کتاب

تاریخ سیاسی عراق پس از سقوط صدام حسین از جمله نخستین کتاب‌های نظام مند و جامع در خصوص اوضاع سیاسی عراق از 2003 تا 2020 میلادی است، زیرا تاکنون پژوهشگران به دلیل کمبود منابع به این بازه زمانی توجه نکرده بودند اما مولف این اثر با استفاده از سایت های مختلف و معتبر اینترنتی و روزنامه ها این مشکل را رفع کرده و اثری جامع را خلق کرده است.

کتاب معرفی شده به فراز و فرود سیاسی و اجتماعی یکی از مهم ترین همسایگان ایران پرداخته و روایتی پیوسته از رویدادهای مهم سیاسی عراق در بازه زمانی خاصی را ارایه کرده است. بدون شک ضرورت دارد که ایرانیان به ویژه دانشجویان رشته تاریخ و علوم سیاسی به خوبی از این کشور آگاهی داشته باشند به نظر می رسد که این کتاب می‌تواند نقش مهمی در تنویر آگاهی مردم ایفا کند. بنابراین این اثر تالیفی مناسب و پراهمیت برای دانشجویان رشته تاریخ و به ویژه گرایش مطالعات عراق و علوم سیاسی است.

نویسنده دلایل و پیامدهای مهم ترین جنگ ها و اعترضات این کشور را مورد بررسی قرار داده و آن را توضیح داده است. روش به کار رفته از طرف مولف به صورت توصیفی و تحلیلی است. البته نویسنده همان گونه که خود در مقدمه اشاره می‌کند با مشکل منابع روبه رو بوده و بیشتر مطالب کتاب مربوط به استفاده از سایت ها و شامل توصیفات و تحلیل های نویسنده است.

به طور کلی نویسنده شمه‌ای از علت‌ها، پیامدها و سیر رویدادها عراق میان سال های 2003 تا 2020 را در اختیار خواننده می‌گذارد. همچنین باید اذعان داشت که نویسنده قلمی ساده و روان را در نگارش کتاب حاضر به کار برده که به راحتی حتی برای خواننده غیر متخصص هم قابل درک و فهم است.

علاوه بر این نکته های مثبت، لازم به ذکر است که اگر نویسنده در پایان کتاب تصویرهایی از رییسان جمهور عراق و دیگر اتفاقات و شخصیت های مهم این کشور می‌آورد یا در پانویس کتاب در خصوص برخی از اسامی توضیحاتی ارایه می داد، بدون شک به غنای کار افزوده می‌شد. نداشتن فهرست اعلام از دیگر نکات منفی در این کتاب بود که باید بدان اشاره شود.

منابع:

1-تاریخ سیاسی عراق از 1920 تا سال2003 میلادی، مرتضی اکبری، انتشارات هاوار: مقدمه کتاب.