.:: نهضت نرم افزاري از ديدگاه مقام معظم رهبري

موانع، راهکارها و زمينه ها

مقام معظم رهبري همواره با بيان و ترسيم ويژگي هاي نظام آموزشي - پژوهشي مطلوب حوزه و بررسي نکات مثبت و منفي آن ها، هم چنين ارائه ي راه حل هاي مناسب از پيشتازان حفظ، ترميم و بالندگي حوزه هاي علميه بوده است . معظم له در مناسبت هاي مختلف و سفرهاي پربرکتي که به قم داشته اند، در جمع طلاب، اساتيد، علما و مسئولان اجرايي حوزه براي پيشبرد اهداف بلند حوزه ها، طرح ها و راهکارهاي عملي ارائه فرموده اند که برخي از آن ها سرآغاز تحولات و دگرگوني هاي بزرگي بوده است .

ايشان در پيام ارزشمندي که در پاسخ به نامه ي فضلاي حوزه داشتند، بر نقش محوري حوزه هاي علميه تاکيد و درباره ي ضرورت نهضت علمي آزاد انديشي، توليد علم و نظريه پردازي، احياي مجدد تمدن درخشان اسلام و ... مطالب مهم و بنياديني را ارائه فرموده اند .

تحليل محتواي اين پيام مي تواند رهنمودهاي ايشان را در دو محور نظارت لازم و بايسته ها و موانع و مشکلات نوآوري اين حرکت علمي روشن سازد .

ايشان در اين پيام به برخي آفات و آسيب هايي که حوزه هاي علميه را تهديد مي کند، اشاره کرده اند که بايد در رفع و تقليل آن ها کوشيد و هم چنين به بايسته هايي اشاره کرده اند که گسترش و تقويت آن ها مي تواند زمينه ي رشد و بالندگي تمدن اسلامي را موجب گردد .

بايسته هاي نهضت نرم افزاري در نامه ي مقام معظم رهبري:

1 . ايجاد نشاط اجتهادي

2 . توليد فکر علمي و ديني

3 . شجاعت نظريه پردازي و مناظره ي روشمند

4 . وفاداري به اصول، اخلاق و منطق

5 . آزادي، مناظره، نقد و انتقاد

6 . تعيين حد و حدود آزادي، اخلاق و منطق

7 . ادب استفاده از آزادي

8 . آزادي بيان، مقيد به منطق و اخلاق

9 . رواج حريت، تعادل، عقلانيت و انصاف، در مباحث علمي

10 . تضارب آرا و عقول

11 . شناخت شبهات و پاسخگويي به شبهات و پرسش هاي نظري

12 . حمايت حکومت اسلامي از نهضت نرم افزاري

13 . توليد نظريه در چار چوب اسلام

14 . تبديل «توليد نظريه و فکر» به ارزش عمومي در حوزه و دانشگاه

15 . تقدير از نظريه پردازي و نظريه پردازان

16 . اعاده ي هويت و عزت جهان اسلام

17 . بهره گيري از مساعدت مراجع عظام

18 . همکاري و مشارکت «اساتيد و محققان برجسته ي حوزه

19 . نقد متون ترجمه اي

20 . دوران خلاقيت و توليد در عرصه ي علم

21 . نهادينه شدن «جنبش پاسخ به سؤالات » ، «مناظرات علمي » و «نظريه پردازي «

آفات و آسيب هاي نهضت نرم افزاري

1 . پيدايش روحيه ي ياس و نااميدي

2 . جمود و تحجر

3 . خودباختگي علمي و فرهنگي

4 . هتاکي و مسئوليت گريزي

5 . فروغلطيدن در مرداب «سکوت و جمود«

6 . شتابزدگي

7 . هرج و مرج فکري و علمي

8 . ديکتاتوري

9 . جدال و مراء

11 . سياست زدگي و سياست زدايي

12 . نفوذ صاحبان قدرت، ثروت و تريبون

13 . گسترش فرهنگ فاسد بيگانه

14 . منزوي شدن صاحبان خرد و انديشه

15 . انفعال و عقب گرد جامعه و حکومت

16 . تکرار خود

17 . ترجمه غرب

با بررسي و تحليل بيانات مقام معظم رهبري حول نظام آموزشي و پژوهشي حوزه، اين نتيجه به دست مي آيد که اگر حوزه ي علميه بخواهد هم چون گذشته پرچمدار تمدن اسلامي باشد و اين انقلاب و نظام را (که خود محصول تلاش حوزه است) ياري رساند و جهان اسلام بلکه غيرمسلمانان را نيز تحت پوشش قرار دهد، بايد نظام آموزشي و پژوهشي خود را به گونه اي طراحي کند که در عين وفاداري به اصول و ارزش ها و پايبندي به فقه سنتي و جواهري، پويايي و نشاط علمي را توسعه داده و در جريان تحولات فکري و اجتماعي جهان معاصر قرار گيرد و نيازمندي هاي نسل جوان و شيفته ي معنويت را شناخته و در کانون توجه خود قرار دهد . در اين صورت است که شبهات شناخته و پاسخ داده مي شود . فرهنگ تفقه و توليد، جايگزين ترجمه مي شود و در يک کلمه جهان، شاهد درخشش مجدد تمدن اسلام و گرايش نسل نو و محقق و انديشمند معاصر به فرهنگ اسلام ناب محمدي خواهد بود .

مقام معظم رهبري در دو دهه ي گذشته، همواره به ايجاد نظم و برنامه ريزي مناسب و روز آمد، در حوزه هاي علميه تاکيد و راه حل هاي متناسب و عملي را هم ارائه فرموده اند، اينک به منظور تبيين هر چه بيش تر محتواي نامه ي مقام معظم رهبري به فضلاي حوزه ي علميه ديدگاه هاي آموزشي - پژوهشي معظم له و راهکارهاي ارائه شده ي ايشان را مي آوريم تا اين رهنمودها چراغ راه مديران و برنامه ريزان حوزه ي علميه قرار گيرد .

ديدگاه هاي آموزشي مقام معظم رهبري⁽¹⁾

1 . نظام دهي به آموزش

... از جمله چيزهايي که حوزه احتياج دارد، يک نظام تعليم و تعلم است تا در آن، وقت ها هدر نرود . امروز، ديگر روزي نيست که ما اجازه بدهيم، يک روز يا يک ساعت از عمر جواني متدين و آماده براي تلاش و مجاهدت در راه دين، هدر رود ... البته امروز، کارهايي انجام گرفته است . امتحان هاي نوبه اي هست، امتحان خوب است . مدارس تخصصي هست کلاس هاي رشته هاي تخصصي به وجود آمده و مقررات و ضوابطي گذاشته شده است، ليکن بايستي اين ها به حد يک نظام درسي کامل، يا يک نظام کاري کامل برسد⁽²⁾.

2 . تخصصي شدن رشته هاي درسي

در پرتو تخصصي شدن، مي بايست نظام درسي حوزه را براي گرايش هاي مختلف برنامه ريزي کرد و مواد و موضوعات، متون درسي، تربيت استاد و امکانات آموزشي مناسب را براي هر رشته را پيش بيني نمود .

... طلبه ها بايد تقسيم بشوند . عالم دين فقط آن کسي نيست که فقيه مي شود و قدرت استنباط و اجتهاد پيدا مي کند . برخي اين قدرت را اصلا پيدا نمي کنند ... اما همين آدم مي تواند يک مبلغ بسيار خوب و زبردستي باشد ... پس استعداد در حوزه هاي علميه متفاوتند . اين ها نظم حوزه است . ما به اين نظم احتياج داريم ⁽³⁾.

... ارتباط شما با مسائل جهاني، با فرهنگ هاي جهاني، با مطبوعات جهاني، با کتاب ها با نوشتجات و با پيشرفت هاي فرهنگي و علمي، از اين نظر فوق العاده حايز اهميت است که شما را تکميل خواهد کرد .

امروز در جامعه ي ما، آن کساني که بتوانند با زبان هاي زنده ي دنيا صحبت کنند و معارف الهي و پيشرفت هاي فکري و فرهنگ اسلامي را برسانند، خيلي کم هستند و اين خلاء بايد به گونه اي پر شود .

مجموعه اي از علوم انساني و غيره که داراي تاثير در استنباط و تنقيح موضوعات فقهي اند، بايد مورد عنايت قرار گيرند و فقيه اين دوران، با همه ابزارهاي استنباط صحيح، مجهز گردد⁽⁴⁾.

با عنايت به مطالب ياد شده و نظرات راهگشاي مقام معظم رهبري، روشن مي شود که حوزه نياز دارد که در مواد درسي خود تجديد نظر کند، هم چنين ضروري است که نظام حوزه، با توسعه رشته هاي خود، در علوم مختلف اسلامي سرمايه گذاري کند و دانش هاي دخيل و مرتبط با آن را جستجو نمايد و در نظام درسي خود بگنجاند .

3 . ترکيب سرعت و اتقان

نظام برنامه ريزي حوزه بايد به گونه اي باشد که از عمق و دقت دانش پژوه نکاهد و تحصيلات سطحي و ساده باب نشود، از سوي ديگر، طلاب را زمين گير نکند و ساليان سال در وادي مقدمات نمانند . ترکيب سرعت و اتقان، از دقايق برنامه ريزي آموزشي است . اين کار خود مستلزم اجراي برنامه هاي فراواني است . مقام معظم رهبري براي رسيدن به اين مهم، امور زير را توصيه فرموده اند:

الف . حذف زوايد

ب . عبور سريع تر از مقدمات

ج . استفاده از ابزارهاي نو .

چه لزومي دارد که ما حرف ابن هشام را بخوانيم؟! مغني درس خارج نحو است، ما مي خواهيم خارج نحو بخوانيم؟ ما مي خواهيم بدانيم «واو» در چه معنايي استعمال مي شود⁽⁵⁾.

... من به برادراني که برنامه ريز اين مدرسه و مدارس اين چنيني هستند، سفارش مي کنم که هر چه زودتر شاگردان و متعلمان، (چه خواهران و چه برادران) رابه ذي المقدمه (معارف و فقه اسلامي) برسانند . هر چه زودتر و در کم ترين وقت ممکن از مقدمات عبور کنند، ضمن اين که آموزش بايد متقن و دقيق و محکم انجام بگيرد⁽⁶⁾.

... حوزه بايد راه را بر نوآوري علمي و فني فرزندان خود باز کند ... همين سخن درباره ي سنت هاي ساختاري و شيوه هاي تعليم و تعلم، جاري است .

بي شک در اين مقوله، بسي اندوخته هاي ارزشمند هست که مزاياي نظام حوزه اي به شمار مي آيد⁽⁷⁾.

4 . جهت گيري درسي

نظام آموزشي حوزه، بايد نيازهاي جامعه را در نظر بگيرد و متناسب با آن، مواد، متون و مباحث آموزشي، رشته هاي تخصصي، تعداد دانش پژوهان هر رشته، توزيع امکانات و ... را سامان بدهد . نظام آموزشي حوزه، بايد خود را به واقعيات جامعه نزديک کند و مشکلات فقهي، اقتصادي، حقوقي، اخلاقي و ... جامعه خود و جوامع بشري را پيدا و مطابق با آن ها برنامه ريزي آموزشي بکند .

... ما معتقديم که حوزه ي علميه، دو کار بايد بکند:

اول . پايبندي به سنت هاي ارزشمندي که در حوزه وجود داشته است ...

دوم . طراحي يک شيوه ي جديد براي درس خواندن با حفظ آن سنت ها .

اين شيوه ي جديدي که مي خواهيم طراحي کنيم، بايد چه کاره باشد؟ اصلا تکليفش چيست؟ تکليفش اين است که درس خواندن ما را به سمت نيازهاي يک جامعه اسلامي - نه در سطح ايران، بلکه در سطح جهان - جهت بدهد ...⁽⁸⁾

5 . تجديدنظر در کتاب هاي درسي

نقد کتاب هاي درسي حوزه، از ساليان پيش مطرح بوده است، بزرگاني چون شهيد صدر، مرحوم مظفر و ... گام هاي عملي بزرگي در اين راه برداشته اند . درباره ي تجديدنظر و يا جايگزيني کتاب هاي موجود، چند نظريه وجود دارد:

الف . برخي معتقدند، اين کتاب ها کارآمدي خود را نشان داده اند و بزرگان حوزه هم محصول همين نظام آموزشي و کتاب هاي آن است، لذا نبايد دست به ترکيب اين کتاب ها بزنيم .

مقام معظم رهبري درباره ي اين ديدگاه چنين فرموده اند:

... يکي ديگر از مشکلات حوزه ي علميه ي قم و حوزه هاي علميه ي ديگر، کتاب هاي درسي است .

... بعضي ها مي گويند: فلان عالم بزرگ هم همين کتاب ها را خوانده است! انقلابي ترها مي گويند: امام هم، همين درس ها را خواند که امام شد! آيا واقعا امام همين درس ها را خواند و امام شد؟ اين طور نيست، امام، جوهر مخصوصي بود .

وانگهي، در زماني که امام راحل اين کتاب ها را مي خواندند تا حالا شصت يا هفتاد سال، فاصله شده است ...⁽⁹⁾

ب . برخي ديگر از حوزويان، گمان مي کنند ديگر شخصيتي يافت نمي شود که کتابي را تاليف کند تا بتوان آن را در زمره ي متون درسي حوزه قرار داد .

معظم له در رد اين نظريه فرموده اند:

... مي گويند: ما که نمي توانيم شهيد ثاني بشويم .

اولا: خيلي از فقهاي امروز ما از فقهاي گذشته واردترند . من نمي گويم که رتبه ي علمي اين ها بيش تر است، شايد اگر در زمان آن ها بودند نمي توانستند مثل آن ها باشند اما سطح معرفت بسياري از اين ها، بالاتر از فقهاي گذشته ي ماست ...⁽¹⁰⁾

ج . عده اي ديگر معتقدند عبارت مغلق و پيچيده ي کتاب هاي درسي موجود، باعث مي شود طلبه عميق و تيز فهم شود و توانايي استنباط پيدا کند .

مقام معظم رهبري در رد اين ديدگاه چنين فرموده اند:

امروز در دنيا تمرين مي کنند که مشکل ترين مطالب را، به ساده ترين زبان ها بيان و فرموله کنند . رمز مي گذارند تا با گفتن يک کلمه، مخاطب ده کلمه را بفهمد، اما ما بياييم عبارت مشکلي را براي بيان مطلبي انتخاب کنيم؟⁽¹¹⁾

د . عده اي از مدافعان کتاب هاي موجود چون خود با اين کتاب ها مانوس هستند و سال ها آن ها را تدريس کرده اند، گمان مي کنند تغيير آن ها ممکن نيست .

... اين کتاب ها که از آسمان نازل نشده است . يک روز هم کتاب هاي درسي ديگري بود . مگر رياض کتاب بدي است؟ يک روز در حوزه هاي علميه رياض مي خواندند ... آيا حالا هم رياض بخوانيم؟⁽¹²⁾

ه . جمعي ديگر از حوزويان، تغيير کتاب هاي درسي را موجب سطحي شدن و ساده پسند شدن طلاب مي دانند، لذا با تجديدنظر در کتاب هاي درسي حوزه مخالف اند .

... آن روز، يکي از دوستان ... که من خاطرش را خيلي گرامي مي دارم گفت: اين طور نمي شود که در حوزه، جنس پلاستيکي درست کرد، بايد مطول و بعد معالم و بعد قوانين و ... را از اول تا آخر خواند . من گفتم: نمي گويم جنس از پلاستيک درست کنيد، بلکه مي گويم امروز در دنيا، از جنسي که از آهن سخت تر است، صفحه اي نازک تر از کاغذ درست مي کنند .⁽¹³⁾

مقام معظم رهبري معتقدند تغيير و تدوين کتاب هاي درسي حوزه از وظايف مديريت حوزه است .

... مگر مي شود اين همه مجموعه هاي انساني با اين عظمت و با اين همه استعداد، در کتاب هاي درسي نوآوري نداشته باشد؟! چنين چيزي نمي شود . اين همه کارها را چه مرکزي بايد انجام دهد؟ اين کارها را بايستي مديريت حوزه بکند ⁽¹⁴⁾.

معظم له هم چنين معتقدند تنظيم و تدوين مجدد کتاب هاي درسي کاري دسته جمعي است نه فردي و براي اين کار بايد گروه هاي کارشناسي تشکيل شود .

... بايد لجنه هايي از فضلاي بزرگ حوزه ي علميه بنشينند و يک دوره فقه از طهارت تا ديات، به زبان ساده بنويسند که کار شرح لمعه را بکند و کيفيت استدلال را نشان بدهد ...⁽¹⁵⁾

... البته، کارهاي فردي انجام گرفته و فردي، مخلصي، مصلحي، دلسوزي، کتابي نوشته، تخليص کرده، کتاب نويي آورده، درس جديدي گفته و يا مطلب تازه اي آورده است، اما کار فردي به جايي نمي رسد، کار بايد جمعي باشد .⁽¹⁶⁾

مقام معظم رهبري معتقدند که بايد در تدوين کتب درسي، اصل بر تسريع فراگيري باشد و استفاده از وقت طلاب اولويت داشته باشد، به نحوي که در حداقل زمان، حداکثر مطلب آموخته شود .

... بايد کتاب هاي درسي تغييرکند، بناي بر تغيير هم، بايد بر صرفه جويي در وقت طلبه باشد .⁽¹⁷⁾

... ما اگر زمان را کوتاه کنيم، بعد در اين مدت، چيزهاي ديگري هم ياد خواهد گرفت ... اگر در وقت صرفه جويي کنيم، طلبه مي تواند به تعليم زبان خارجي هم بپردازد .⁽¹⁸⁾

ويژگي و شرايط نظام پژوهشي مطلوب از ديدگاه مقام معظم رهبري

پژوهش و تحقيق در نظام هاي آموزشي دنيا رکن اساسي و مايه ي بقاي آن است . شاخص رشد و يا عقب ماندگي هر مجموعه ي آموزشي و تحقيقي، به چگونگي و جايگاه پژوهش آن بر مي گردد، از اين رو، براي تحول و پيشرفت در حوزه، بايد به نظام پژوهشي آن، عنايت ويژه بشود .

نظام پژوهشي مطلوب، علاوه بر تامين نيازمندي هاي داخلي خود و رشد دانش پژوهان حوزه، بايد معظلات فکري، ديني، اجتماعي، حکومتي و ... نظام و مردم را هم پاسخگو باشد .

... کار سوم، تحقيق و تاليف در مسائل علمي است، چه کارهايي که از بيرون به حوزه عرضه مي شود و چه کارهايي که متعلق به خود حوزه است و به محققان و مؤلفاني که کتاب هايي بنويسند که حاوي تحقيقات جديد در مسائل فقهي است و شيوه هاي نوين استنباط را بيان مي کند ... و چه کتاب هاي درسي .⁽¹⁹⁾

اهداف نظام پژوهشي حوزه

بخش پژوهش و حوزه، بايد با تعيين اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود و متناسب با آن، سازماندهي و برنامه ريزي داشته باشد . مهم ترين اهداف نظام پژوهشي حوزه مي تواند امور زير باشد:

1 . تعميق تفکر ديني اصيل در جامعه

حوزه بايستي به سمت عمق بخشيدن به تفکر ديني جامعه، حرکت کند و درباره ي تک تک عقايد و افکار بنيادين اسلامي، در سطوح مختلف سني، برنامه اي منظم داشته باشد .

... چيزي که امروز در جامعه مان لازم داريم و بايد در حوزه ها، پايه هاي آن گذاشته بشود، عبارت از عمق بخشيدن به تفکر اسلامي در ذهن مردم است ... عمق گرفتن تفکر اسلامي، چيز مهمي است .⁽²⁰⁾

2 . شبهه شناسي و رفع آن

سؤال و شبهه در هر عصري و هر ملتي امري طبيعي و اجتناب ناپذير است . در عصر حاضر با گسترش وسايل ارتباط جمعي، سرعت نشر شبهات بالا رفته و نسل جوان پژوهشگر امروزي دنبال پاسخ روشن و قانع کننده است . حوزه هاي علميه هم بايد براي شبهات پاسخي بيابند و هم در جايگاه نظريه پرداز مذهبي، حافظ هويت فکري، ديني و فرهنگي جامعه باشد .

... امروز جوانان ما، با ايمان کاملي از اسلام دفاع مي کنند، اما آن لحظه اي که وسوسه گري، آن هارا وسوسه بکند، يا خودشان دچار تامل و مطالعه ذهني بشوند، ممکن است سؤالاتي برايشان مطرح بشود . اين سؤالات را ما روحانيون و دستگاه روحانيت بايد جواب بدهيم .⁽²¹⁾

3 . تامين نيازهاي نظام

نظام اسلامي در ايران، تجربه اي نوپاست که در جهان دين گريز امروزي عرض اندام کرده است . اين نظام، مدعي است که دين براي اداره ي جامعه از گهواره تا گور برنامه ي عملي دارد .

حوزه ي علميه، پشتوانه ي پژوهشي و ديني نظام، در حوزه ي عقيدتي است .

... امروز اگر غير از کار روي احکام و معارف و به دست آوردن انديشه هاي استوار اسلامي - که قابل ارائه است - دست به کار ديگري بزنيد، جفا و حيف است⁽²²⁾.

علماي دين و حوزه هاي علميه، بايد از وضعيت و موجوديت نظام مطلع باشند، نقايص را بشناسند و پيشرفت ها را بدانند ... حوزه ي علميه و علماي دين و جوامع ديني و روحاني، نمي توانند از وضع نظام بي خبر باشند و بي خبر بمانند و اين بي خبري را تحمل کنند .⁽²³⁾

راهکارهاي نظام پژوهشي مطلوب از ديدگاه مقام معظم رهبري

از ديدگاه مقام معظم رهبري براي رسيدن به نظام پژوهشي مطلوب، امور زير لازم و ضروري است:

1 . گسترش کارهاي گروهي

... کارهاي ما، دسته جمعي نيست . من يک وقت عرض کردم که از اين جهت، مثل جناب ابي ذر هستيم . که «يعيش وحده و يموت وحده » همه کارهاي ما تنهاست ... کار دسته جمعي، اشتراک مساعي، ابزارهاي مناسب را جمع کردن و آوردن، اين ها کارهاي جديد دنيا است .⁽²⁴⁾

2 . تهيه ي ابزارها و شيوه هاي مناسب

... الان، يک کتابخانه ي عظيم را در چند ديسک کوچک جاي مي دهند ... . امروز دنيا اين طوري شده است . بايد از اين ها استفاده کرد و بهره برد .⁽²⁵⁾

... اين مجموعه اي که امروز به يک معنا، چشم اميد جهاني به او است و مايه ي اتکا و اميد امروز و آينده کشور است، بايد خودش را با شرايط و امکانات و پيشرفت هاي زمان هماهنگ کند ...⁽²⁶⁾

3 . تاسيس و رواج مراکز تخصصي - پژوهشي

... حوزه بايد مراکز متعدد تحقيقاتي داشته باشد، تا در تمام اين زمينه ها، مثل يک مجموعه ي توليدي مرتب و مدرن کار کند و محصول بدهد، اگر چنانچه دستگاه (نظام) در مساله اي دچار سؤال شد، مثل مساله ي زمين، موسيقي، سيستم اقتصادي، روابط خارجي، مسائل پولي و ... بداند که مرکزي اين گونه سوال را جواب مي دهد .⁽²⁷⁾

4 . ابتکار و خلاقيت

نظام پژوهشي حوزه نبايد خود را محصور در توليدات گذشتگان بکند و اگر هم توليدي داشته باشد صرفا تکرار و مشابه سازي نباشد، بلکه بايد با حمايت از نيروهاي مستعد و خلاق راه ارائه ي افکار نو و مبتکرانه را باز کند .

حوزه ي علميه، يک کارخانه ي عظيم انساني است که بايد دايم توليد کند، حوزه بايد کتاب و آدم و عالم و متدين و فکر و حرف تازه توليد کند .

... ما در باب علميات هم نمي گوييم راه بسته است، در مساله اي که همه ي فقها، قرن هاست که آن را تنقيح کرده اند، شما که مجتهد هستيد، اميدواريد که شايد حرف تازه اي پيدا کنيد ... ما بايستي مسائل اقتصادي و نظامي و سياست خارجي و ارتباط اخلاقي مان را از دين در بياوريم . خيلي از مسائل فردي مان را بايد بازنگري کنيم، تعارف که نداريم .⁽²⁸⁾

5 . اطلاع دقيق از فرهنگ جهاني

نظام تحقيقاتي و پژوهشي حوزه، نبايد خود را از جهان منقطع کند و تنها به پرسش هاي دروني خود پاسخ بگويد و صرفا براي خود حديث نفس کند، بلکه بايد با افکار و فرهنگ هاي جهاني، با واقع بيني برخورد کند، ديدگاه ها وايده هاي درست را گزينش و نکات نامطلوب آنان را نقد و سستي آن ها را بر ملا سازد .

امروز، شما بايد بدانيد و در جريان باشيد که مثلا در مقوله ي جامعه شناسي، در دنيا چه نظرات و چه ايده هايي هست و چه فکرهايي مي جوشد، گاهي در اين فکرها، عناصر مطلوبي هست، آن را جذب کنيد . عناصر نامطلوبي هم هست، قبل از آنکه بيايد، دفاع مناسبش را آماده کنيد .⁽²⁹⁾

نظام پژوهشي حوزه بايد در زمينه اطلاع از موضوعات جهاني، روز آمد باشد و در جريان سير تفکرات علمي، فلسفي، کلامي و ... قرار داشته باشد . نظام پژوهشي حوزه بايد از تمامي ابزارها و امکانات امروزي نهايت بهره برداري را بنمايد تا افکار نوراني اسلام را به اقصي نقاط جهان منتقل کند .

امروز در دنيا، در زمينه هاي گوناگون، در ذهنيات، مسائل اجتماعي، در تاريخ و در اقتصاد، افکار و فلسفه هايي ارائه مي شود که پاسخ هايي براي اين گونه مباحث گوناگون وجود دارد .⁽³⁰⁾

حوزه بايد در متن حوادث علمي عالم باشد، امروز، شما بايد بدانيد و در جريان باشيد که مثلا در مقوله ي جامعه شناسي، در دنيا چه نظرات و چه ايده هايي هست و چه فکرهايي مي جوشد .⁽³¹⁾

6 . تحقيقات مفيد و کارآمد

نظام پژوهشي حوزه، بايد نيازهاي دروني خود، جامعه و جهان را بشناسد و مطابق با آن ها برنامه ريزي کند . روند تحقيقات حوزه، بايد به گونه اي باشد که علاوه بر شناخت نيازهاي موجود، با آينده نگري نيازها و شرايط ده ها سال بعد را هم پيش بيني و راه علاج آن را بيابد .

امروز، ما براي آينده و جامعه، به مطالب ديگري نياز داريم که در قرآن و حديث هست ... امروز، اگر ما ... خود را براي پنج يا ده سال ديگر آماده نکنيم، با مشکلات مواجه خواهيم شد .⁽³²⁾

7 . تريبون هاي آزاد

برگزاري مستمر نشست هاي علمي - پژوهشي در حوزه در زمينه هاي مختلف، روح پژوهش و تحقيق را احيا و پرورش مي دهد . اين کار علاوه بر توليد و نظرات جديد، به تربيت و تکامل نيروهاي محقق و پژوهشگر هم کمک شاياني مي کند .

خامسا ايجاد محيطهاي باز براي پژوهش افکار است، بايد اين کار در حوزه انجام بشود و از چيزهايي است که حوزه را زنده خواهد کرد ... .

مثلا براي فقه، مجمع بررسي مباحث تازه فقهي، مرکب از هفت، هشت، ده نفر طلبه فاضل ايجاد شود و اين ها مرکزي داشته باشند و جلساتي تشکيل بدهند و سخنراني هاي فقهي بگذارند، تا هر کس هر خطابه و مطلب و فکر جديد در فلان مساله ي فقهي دارد - از طهارت تا ديات - به آنجا بياورد و آن ها نگاه کنند، اگر ديدند ارکانش درست است و متکي به بحث و استدلال طلبگي است، عالمانه طرح شده است، آن را در فهرست بنويسند و در نوبت بگذارند تا اين که آن فرد روزي بيايد و در حضور جماعتي که اعلان مي شود خواهند آمد، سخنراني کند و آن مساله را آزادانه تشريح نمايد و يک عده هم آنجا اشکال کنند ... مجمعي شبيه همين، براي کلام باشد ... ⁽³³⁾.

8 . نشريات تخصصي

يکي ديگري از ابزارهاي گسترش و توليد علم در عرصه هاي پژوهش، گسترش و راه اندازي مجلات تخصصي در علوم و فنون مختلف حوزوي است . اينک اين تجربه در حوزه هاي علميه کم و بيش در حال اجرا است و جاي توسعه هنوز وجود دارد .

... در دايرة المعارف ها، فقه ما را بعد از فقه اباضيه مي آورند . از اين فقه غني، کسي خبر ندارد . اين ها را بيرون بياوريد، تا در مجلات علمي دنيا منعکس بشود .⁽³⁴⁾

به اميد روزي که مسئولان و مجريان حوزه، با نصب العين قرار دادن اين رهنمودها و با هدايت مراجع عظام و برنامه ريزي دقيق، طلاب کوشا و مشتاق حوزه هاي علميه را به اعلا درجه ي علم و فقاهت و ديانت برسانند تا جهان از فيض وجود آن ها بهره مند شوند . چون: «منه يفيض العلم الي ساير البلاد .»

پي نوشت ها:

1 . سخنان مقام معظم رهبري که در اين نوشتار به آن ها اشاره شده است، از کتاب حوزه و روحانيت در آيينه ي رهنمودهاي مقام معظم رهبري، جلد 1 و 2 اقتباس شده است .

2 . سخنراني در جمع طلاب حوزه ي علميه ي مشهد، 4/6/69 .

3 . سخنراني در جمع طلاب مدرسه در راه حق . 7/6/63 .

4 . پيام به جا معه ي مدرسين به مناسبت تشکيل شوراي عالي حوزه، 24/8/71 .

5 . سخنراني در ديدار با مدرسان و طلاب حوزه ي علميه، 27/6/63 .

6 . پيام به جامعه ي مدرسين به مناسبت تشکيل شوراي عالي حوزه، 24/8/71 .

7 . همان .

8 . سخنراني در جمع طلاب مدرسه ي عالي شهيد مطهري، 30/9/62 .

9 . سخنراني در ديدار با مدرسان و علماي حوزه ي علميه ي قم، 30/11/70 .

10 . همان .

11 . سخنراني در جمع فضلا و نخبگان حوزه ي علميه ي قم . 14/9/74 .

12 . همان .

13 . سخنراني در ديدار با علما و مدرسان حوزه ي علميه، 30/11/70 .