در فرهنگ مسلمانان، بعضي روزها به دليل برکت و خيري که در آنهاست، عيد ناميده شده است. يکي ازاين روزهاي والامقام، روز عيد غدير خم، يعني هيجدهم ذيحجه است که از سوي رسول گرامي اسلام، برترين عيد امت لقب گرفته است. حضرت فاطمه عليهاالسلام نيز در حديثي، غدير خم را اتمام حجت خداوند با مسلمانان مي داند تا در برگزيدن جانشين رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله به انحراف نيفتند.
غديردرلغت به معناي آبگير است؛ گودالي در بيابان که آب باران در آن گرد آيد. در ميان راه دو شهر بزرگ دنياي اسلام، مکه و مدينه، محلي است به نام «جُحفه» که در زمان رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله ، کاروانيان حج گذار در آنجا از هم جدا مي شدند و به طرف ديار خود مي رفتند. در اين محل، غدير خم جاي دارد. علت نام گذاري اين غدير به خم، آن است که آبگير آنجا به شکل خُمِ رنگرزان بوده و برخي قبايل صحرايي، گاه جامه هاي رنگ کرده خود را در اين آبگير مي شسته اند.
در سال دهم هجرت، رسول خدا صلي الله عليه و آله به حج رفت و احکام آن را به مردم آموزش داد. به هنگام بازگشت از مکه، در استراحتگاه جُحفه و در غدير خم، به امر خدا مردمان را گرد آورد و در آن مجمع سترگ، امام علي عليه السلام را به جانشيني خود به آنان شناساند و فرمود: «هر کس من مولاي اويم، علي مولاي اوست». البته جانشيني علي عليه السلام سال ها پيش در مکه و در جمع خاندان هاشم انجام گرفته بود، ولي در غدير، به اطلاع عموم رسيد.
واقعه غدير خم که در آخرين سال زندگي رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله رخ داد و در آن علي عليه السلام به جانشيني آن حضرت صلي الله عليه و آله برگزيده شد، حادثه اي تاريخي نيست که در کنار ديگر وقايع بدان نگريسته شود. غدير تنها نام يک سرزمين نيست؛ يک تفکر است. غدير، نشانه و رمزي است که از تداوم خط نبوت خبر مي دهد. غدير، نقطه تلاقي کاروان رسالت با طلايه داران امامت است. آري، غدير خم يک سرزمين نيست؛ چشمه اي است که تا پايان هستي مي جوشد؛ کوثري است که فنا برنمي دارد؛ و افقي است بي کرانه و خورشيدي است عالم تاب.
بدون شک واقعه غدير خم، نقش سرنوشت سازي در تعيين مسير آينده اسلام داشته است. در اين واقعه، پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مهم ترين مأموريت دوران پيامبريِ خود را به انجام رساند؛ مأموريتي که انجام آن، به منزله رساندن پيام رسالت حضرت بود، و کوتاهي در مورد آن، به از بين رفتن زحمات چندين ساله ايشان مي انجاميد؛ چنان که خداوندمتعالي درآيه 67 سوره مائده مي فرمايد: «هان اي پيامبر! آنچه را از سوي پروردگارت به تو نازل شده است، تبليغ کن و اگر چنان نکني، پيام و رسالت او را انجام نداده اي وخداوند تو را از مردم حفظ مي فرمايد».
واقعه غدير خم، يکي از مسلّم ترين مسائل تاريخ اسلام است و صدها دانشمند از آن ياد کرده اند؛ مانند ابوريحان بيروني و خواجه نصيرالدين طوسي. فيلسوف معروف، فارابي نيز بر همين اساس، به تحليل فلسفه «امامت» پرداخته است. ابن سينا نيز به موضوع نص (حديث صريح غدير)، در کتاب شفا اهميت داده است، و آن را بهترين راه براي تعيين جانشين دانسته است. گذشته از علماي بزرگ شيعه که همه موثّق اند و حجت،ده ها و ده ها دانشمند و محدث و مورّخ و مفسر از اهل سنت نيز حديث غدير و واقعه آن را نقل کرده اند؛ مانند طبري و ابن اثير و احمد حنبل.
اگر مي شد...
اگر پس از درگذشت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله به سفارش هاي روز غدير و موارد مکرر ديگري که پيامبر صلي الله عليه و آله ، علي عليه السلام را پيشوا معرفي فرموده بود عمل کرده بودند، اسلام جهان گير مي شد و دين خدا بشريت را به راه مي آورد و عدالت و دادگري، آفاق تا آفاق گيتي را مي گرفت. از اينجاست که همه هوشمندان تاريخ بشر که به گونه اي ازاين واقعه آگاهي يافته اند، از انحرافي که پس از رحلت پيامبر پيش آمد، اظهار تأسف کرده اند؛ از اين جمله است ولتر، فيلسوف مشهور فرانسوي. وي تأسف خويش را چنين اظهار کرده است: «آخرين اراده محمد انجام نشد؛ او علي را به جاي خود منصوب کرده بود...».
زياد بن محمد گويد: به امام صادق عليه السلام گفتم: آيا مسلمانان عيدي غير از عيد قربان و عيد فطر و روز جمعه دارند؟ فرمود: «آري، روزي که رسول خدا صلي الله عليه و آله ، اميرمؤمنان علي عليه السلام را (به خلافت و ولايت) منصوب کرد».
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «روز غدير خم، برترين عيدهاي امت من است، و آن روزي است که خداوند بزرگ دستورداد برادرم، علي بن ابي طالب را به عنوان پرچمدار (و فرمانده) امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم به دست او هدايت شوند، و آن روزي است که خداوند در آن روز دين را تکميل، و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را دين آنان قرار داد».
حضرت امام رضا عليه السلام به نقل از جدّش امام صادق عليه السلام فرمود: «روز غدير خم، درآسمان مشهورتر از زمين است».
امام صادق عليه السلام فرمود: «به خدا قسم اگر مردم فضيلت واقعي روز غدير را مي شناختند، فرشتگان روزي ده بار با آنان مصافحه مي کردند. بخشش هاي خدا به کسي که آن روز را شناخته، قابل شمارش نيست».
امام صادق عليه السلام فرمود: «عيد غدير، روز عبادت و نماز و سپاس و ستايش خداست، و روز سرور و شادي است؛ به دليل ولايت ما خاندان که خدا بر شما منت گذاشت. من دوست دارم شما آن روز را روزه بگيريد».
از امام صادق عليه السلام نقل شده است که فرمود: «يک درهم دادن به برادران با ايمان و معرفت در روز عيد غدير، برابر هزار درهم (در روزهاي ديگر) است؛ بنابراين، در اين روز به برادرانت انفاق کن و هر مرد و زن مؤمن را شاد گردان».
امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش حضرت باقرالعلوم عليه السلام نقل کرد که فرمود: «شيطان چهار بار ناله نوميدي سر داد؛ روزي که مورد لعن خدا قرار گرفت، روزي که از آسمان به زمين هبوط کرد، روزي که پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله به پيامبري مبعوث شد، و روز عيد غدير خم».
حضرت امام خميني رحمه الله ، عيد غدير خم را که کاشتن بذر ولايت در جان همه مسلمانان است، مختص گروه خاصي نمي دانست و در اين باره مي فرمود: «امروز که روز عيد غدير است، از بزرگ ترين اعياد مذهبي است. اين عيد، عيدي است که مال مستضعفان است، عيد محرومان است، عيد مظلومان جهان است، عيدي است که خداي تبارک و تعالي به وسيله رسول اکرم صلي الله عليه و آله براي اجراي مقاصد الهي و ادامه تبليغات و ادامه راه انبيا، حضرت امير عليه السلام را منصوب فرمودند».
حضرت امام خميني رحمه الله معتقد بود که بزرگيِ عيد غدير، از وجود با برکت علي عليه السلام است و مي فرمود: «مسئله غدير، مسئله اي نيست که بنفسه براي حضرت امير يک مسئله اي پيش بياورد؛ حضرت امير مسئله غدير را ايجاد کرده است. آن وجود شريف که منبع همه جهات بوده است، موجب اين شده است که غدير پيش بيايد. غدير براي ايشان ارزش ندارد؛ آنکه ارزش دارد، خود حضرت است که دنبال آن ارزش، غدير آمده است. خداي تبارک و تعالي که ملاحظه فرموده است که در بشر بعد از رسول اللّه کسي نيست که [آنچه [دلخواه است انجام بدهد، مأمور مي کند رسول اللّه را که اين شخص را که قدرت اين معنا را دارد که عدالت را به تمام معنا در جامعه ايجاد کند و يک حکومت الهي داشته باشد، اين را نصب کن».
همه حکومت ها به الگو و نمونه نياز دارند تا بر اساس آن، رابطه بين حاکم و مردم مشخص شود و حکومت، وظايف خود را به درستي انجام دهد. حضرت امام خميني رحمه الله بر اين عقيده بود که غدير، الگوي حکومت اسلامي را معيّن کرد. ايشان در اين باره مي فرمود: «روز عيد غدير، روزي است که پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله تکليف حکومت را معيّن فرمود و الگوي حکومت اسلامي را تا آخر تعيين فرمود که حکومت اسلام، نمونه اش عبارت از يک همچو شخصيتي است که در همه جهات مهذّب، در همه جهات معجزه است. و البته پيغمبر اکرم اين را مي دانستند که به تمام معنا کسي مثل حضرت امير عليه السلام نمي تواند باشد، لکن نمونه را که بايد نزديک به يک همچو وضعي باشداز حکومت ها، تا آخر تعيين فرمودند».
گروهي، خام انديشانه مي پندارند که مسئله غدير، مربوط به مسائل معنوي امام علي عليه السلام است و ربطي به خلافت و حکومت ايشان بعد از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله ندارد؛ ولي حضرت امام رحمه الله با ردّ اين مدّعا مي فرمود: «نصب حضرت امير به خلافت، اين طور نيست که از مقامات معنوي حضرت باشد؛ مقامات معنوي حضرت و مقامات جامع او اين است که غدير پيدا بشود». ايشان سپس در ادامه مي فرمايند: «اينکه در روايات ما... غدير را آن قدر ازش تجليل کرده اند، نه از باب اينکه حکومت يک مسئله اي است. حکومت آن است که حضرت امير به ابن عباس مي گويد که: به قدر اين کفش بي قيمت هم پيش من نيست، آنکه هست، اقامه عدل است. آن چيزي که حضرت امير عليه السلام و اولاد او مي توانستند در صورتي که فرصت بهشان بدهند، اقامه عدل را به آن طوري که خداي تبارک و تعالي رضا دارد، انجام بدهند؛ لکن فرصت نيافتند».
حضرت امام خميني رحمه الله بر روي مقام ولايت کلّيِ امامان معصوم عليهم السلام خيلي تأکيد مي کرد. ايشان در سخنان خود، اين ولايت را غير از مسئله خلافت و حکومت مي دانست که در عيد غدير خم مطرح شد. به نظر مرحوم امام، اين ولايت کلي، همان امامت و از اصول مذهب تشيع است که کسي که به آن معتقد نباشد، تمام اعمال نيک خود را باطل کرده است. ايشان در اين مورد مي فرمود: «آن چيزي که براي ائمه ما قبل از غدير... مطرح بوده است، اين يک مقامي است که مقام ولايت کلي... [و] امامت است... . اگر کسي... آن ولايت کلي را قبول نداشته باشد، اگر تمام نمازها را مطابق با همين قواعد اسلامي شيعه هم به جا بياورد، باطل است؛ اين غير [از] حکومت... [و] از اصول مذهب است».
پس از واقعه مهم غدير خم و برگزيدن امام علي عليه السلام به جانشيني رسول خدا صلي الله عليه و آله ، عده اي به فاصله اندکي، اين مسئله را نپذيرفتند و علي عليه السلام را از خلافت کنار گذاشتند. اين کنار گذاشتن معصوم و برگزيدن غير او، اندک اندک خطي انحرافي پديد آورد؛ به طوري که بعدها معاويه ها و يزيدها خلافت و حکومت را به دست گرفتند و آن را به سلطنت تبديل کردند. مرحوم امام خميني، اين انحراف ها را سرچشمه گرفتاري هاي کنوني دنياي اسلام مي داند و مي فرمايد: «انحرافاتي که بعد از غدير خم پيدا شد و ماها هم غفلت کرديم ـ همه نه ـ بسياري از ماها، اکثريت شايد غفلت کردند و ما را کناره گير کردند، نگذاشتند که در امور مسلمين دخالت بکنيم، اسباب اين گرفتاري هايي شده است که الان در سرتاسر کشورهاي اسلامي داريم مي بينيم، در همه جا اين مسائل هست... ».
شادماني کردن و مجلس گرفتن در اعياد اسلامي، عملي نيکوست؛ ولي نيکوتر آنکه، در مورد بزرگي آن عيد بينديشيم. حضرت امام خميني رحمه الله در مورد درست زنده نگه داشتن عيد سعيد غديرخم مي فرمايد: «زنده نگه داشتن اين عيد، نه براي اين است که چراغاني بشود و قصيده خواني بشود و مداحي بشود. اينها خوب است؛ اما مسئله اين نيست. مسئله اين است که به ما ياد بدهند که چطور بايد تبعيت کنيم. به ما ياد بدهند که غدير، منحصر به آن زمان نيست؛ غدير در همه اعصار بايد باشد و روشي که حضرت امير در اين حکومت پيش گرفته است، بايد روش ملت ها و دست اندرکاران باشد. قضيه غدير، قضيه جعل حکومت است. اين است که قابل نصب است؛ والاّ، مقامات معنوي قابل نصب نيست».
عيد غدير، عيد بسيار بزرگ و خاطره عظيم تاريخي است.
در کار غدير بايد هدف را مشخص کرد. بنشينيد و واقعا روي مسائل فکر کنيد. براي اين کار وقت بگذاريد.
در کار فرهنگي غدير، بايد مانند علامه اميني و مرحوم سيدشرف الدين کار کرد که الغدير و المراجعات را تحويل دادند.
کساني به درد کار غدير مي خورند که اهل اين کار باشند؛ کار در مورد غدير بايد عميق و گسترده باشد.
کار در مورد غدير، کاري بزرگ و پر جاذبه است.
کار در موضوع غدير بايد پيوسته و دائم باشد و در مورد غدير بايد متخصص تربيت کرد.
عيد غدير، عيد ولايت است، عيد سياست است، عيد دخالت مردم در امر حکومت است، عيد آحاد ملت و امت اسلامي است.
[عيد غدير]، حقيقتا روز بزرگ و عيد تعيين کننده و عظيم القدري است
ايلام، بلوار پژوهش، دانشگاه ايلام
info@ilam.ac.ir
59241000(084)
© تمامی حقوق این سایت برای دانشگاه ایلام محفوظ است
